Humphrey de la Croix

Op 28 maart 2015 is Costavina (Coos) Ayal overleden. Zij maakte in de jaren 1942-1944 deel uit van de verzetsgroep in Nieuw-Guinea die uit handen van de Japanse bezetter wist te blijven. Geheel terecht is Coos Ayal de laatste jaren opgevoerd als een aansprekende persoonlijkheid vanwege dat verzetsverleden.
Met dit artikel hoopt IndischHistorisch.nl Coos Ayal’s plaats in de Indische geschiedenis nog eens onder aandacht te brengen.

Het kader: verzet in Nederlands-Indië tegen de Japanse bezetter
Met de Wet buitengewoon pensioen Indisch verzet (WIV) kwam in 1986 officiële erkenning van het 40 jaar lang officieel ontkende verzet tegen de Japanse bezetters van Nederlands-Indië. Vanaf dan werd vooral via vooral kranten en Indische media mondjesmaat bekend dat er wel degelijk georganiseerd verzet heeft bestaan nadat de Japanners Nederlands-Indië hadden veroverd en bezet. Tientallen jarenlang deden regering, parlement en defensie verwijzingen naar verzet in de kolonie af als gewoonweg niet bestaand. De nationale geschiedschrijver van de Tweede Wereldoorlog dr. L. de Jong heeft er in deel 11b van zijn standaardwerk aandacht aan besteed, maar in de ongeveer 100 bladzijden wordt nog niet de helft besteed aan de verzetsactiviteiten zélf. Nader onderzoek heeft hij zelf niet gedaan.  1)

Geschilderd portret van Coos Ayal door Herman Morsink, onthuld op 8 maart 2015 in Amstelveen

Verzet in Nieuw-Guinea: de groep-Willemsz Geeroms
In het algemeen wisten de Japanners het verzet snel te elimineren. Met name op het drukbevolkte Java kregen ze vanuit de bevolking informatie over verzetsdeelnemers en locaties. Ook in Nieuw-Guinea werd verzet gepleegd en op dat dunbevolkte, bosrijke eiland duurde het verzet het langst. In dat uiteindelijk dramatische verhaal waarin de meeste verzetsdeelnemers zijn omgekomen, las ik over Coos Ayal die als jong meisje deel uitmaakte van een kleine groep die uit handen van de Japanners wist te blijven. Onder leiding van kapitein Johan Willemsz Geeroms trok op 12 april 1942 een groep van 62 militairen waaronder inheemse niet-militairen zich terug uit Manokwari in de Vogelkop van Nieuw-Guinea. De vijandelijke overmacht maakte de verdere verdediging van de stad niet meer mogelijk. De groep ging naar de binnenlanden en het dorp Wasiwara werd hoofdkwartier. De Molukse bestuursambtenaar Nahuwae was hoofd van het dorp en hij werd daarin bijgestaan door zijn vrouw en 14-jarige nichtje Coos Ayal. Ondanks de toenemende druk door Japanse aanvallen, slaagde de groep-Willemsz Geeroms erin Japanse patrouilles en bivaks aan te vallen. Ook inheemse politiemensen die met de bezetter samenwerkten werden bestookt. Daarnaast verzamelde de groep inlichtingen die bij een mogelijke Geallieerde tegenaanval van pas konden komen. De verzetsstrijders leden echter zelf zware verliezen door de gevechten en als gevolg van ziekte. De fysieke omstandigheden van de jungle waren slopend en er was gebrek aan voedsel en medicijnen. De Japanners gaven de gelegenheid zich over te geven waarop de groep niet inging. De vijand schakelde zoveel mogelijk de lokale bevolking in bij hun offensief. Op 18 april 1944 wisten de Japanners de groep grotendeels te elimineren. Kapitein Willemsz Geeroms werd gevangen genomen en op in Manokwari onthoofd. Ook de echtgenote van Nahuwae en tante van Coos kwam in vijandelijke handen terecht. De 17 overgebleven leden van de groep ging verder het oerwoud in onder leiding van de Indische sergeant Mauritz Kokkelink. Coos Ayal was een van zijn 17 mensen. Op 22 september 1944 maakte een zogeheten NEFIS-party vertrokken uit Australië en boven Nieuw-Guinea geparachuteerd, via een Papoea-verkenner contact met de groep-Kokkelink. Deze was inmiddels gereduceerd tot 14 personen. 2)

Coosje Ayal: “een van de jongens”, net zo dapper
In genoemd werk van dr. L. de Jong wordt Coosje Ayal aangeduid als “Ambonnees meisje”. Coosje Ayal heeft later gezegd dat ze liever was aangeduid met ‘Coos Ayal’. En terecht, wanneer je deel uitmaakt van een groep van 14 die én guerilla-activiteiten heeft verricht én de moeilijke omstandigheden in Nieuw-Guinea heeft overleefd, dan is een anonieme vermelding in de nationale geschiedschrijving over de oorlog wel erg karig. 3)         

Coos Ayal heeft niet de makkelijkste weg gekozen toen ze het voorstel afwees om terug te keren naar Manokwari waar ze als burger veiliger was dan door in de buurt van een voor de Japanners potentiële verzetshaard te blijven. Alleen al de minste verdachtmaking zou tot executie leiden. Niet-militairen die meedoen aan militaire acties worden in de regel direct als een vijfde kolonne aangemerkt en zonder pardon gedood. Door mee te doen met de groep van Willemsz Geeroms onderwierp ze zich aan de militaire discipline die voor allen gold.
Ze heeft zich ook gemanifesteerd als “een van de jongens”. Militair tactisch en strategisch was het verzet slechts van minimale betekenis. Het feit op zich om de bezetting niet te accepteren, daadwerkelijk de vijand bestrijden en zichzelf wegcijferen voor volk en vaderland, vormen de zin en waarde van deze guerillastrijd.

De omstandigheden waren op een moment dusdanig verslechterd dat Coos Ayal door haar zieke toestand met beri-beri, malaria en dysenterie tegelijk, zij voor de activiteiten en voortbestaan van de gehele groep een obstakel werd. De consequentie was de ultieme. Coos Ayal:

“Op een gegeven moment – ik was toen echt al half dood- kreeg ik een zwarte waas voor mijn ogen, en ik zei tegen mijn oom: ik geloof niet dat ik verder kan. Ik blijf maar hier. Dat bericht werd doorgegeven aan de kapitein, en mijn oom kreeg toen te horen dat ik niet levend mocht achterblijven. Dat was te gevaarlijk voor de rest. Mijn oom moest mij afmaken.” 4)

Haar oom wist haar echter zoveel moed in te praten dat ze met enorme wilskracht bleef doorlopen en daarmee haar leven heeft gered. Haar persoonlijke lijfspreuk was niet verrassen “doorzetten met vertrouwen”. Dit voorbeeld toont aan hoe bizar oorlogsomstandigheden kunnen zijn: niet aan de vijand ontsnapt maar aan de eigen partij.

Coos Ayal over de ontberingen:

“en opeens hoorde ik schieten en schreeuwen. Ik zag nog hoe Willemsz Geeroms overeind kwam en zijn karabijn wilde pakken Net voordat hij hem beet had, waren de Japanners bij hem. Toen zette ik het op een lopen. Rennen…vallen…opstaan…rennen… Ik was zo bang dat ik geen angst meer voelde. Na drie dagen kwam ik weer iemand tegen die ook had kunnen ontsnappen, en later ook mijn oom. Mijn tante en Willemsz Geeroms waren meegenomen, ze zouden later in Manokwari worden onthoofd”. (…) 5)

Het Kruis van verdienste

Onderscheidingen
Coos Ayal heeft meerdere onderscheidingen mogen krijgen voor haar onbetwistbare deelname aan het verzet in bezet Nederlands-Indië:
Het Kruis van Verdienste wegens: “moedig en zeer verdienstelijk optreden getoond gedurende vele maanden vanCursief (Ctrl + I) guerrillastrijd tegen de Japanners in het Vogelkop-gebied van Nieuw-Guinea, en daarbij alle gevaren en ontberingen van de guerrilla-strijders gedeeld.”
Het Verzetsherdenkingskruis
Het Ereteken orde & Vrede
Het Mobilisatiekruis.

Epiloog
Met Coos Ayal is een aansprekende persoonlijkheid heengegaan. In haar verhaal zit alle tragiek van de Nederlands-Indische geschiedenis geconcentreerd. Het verlies van het moederland Indië, de loyaliteit aan Nederland en Oranje en alle wreedheden die mensen in oorlog elkaar aandoen. Coos Ayal mag ook staan voor het aanvankelijk ontkende Indische verzet in het bijzonder en in het algemeen het verzet van Nederland om de geschiedenis van Indië als integraal deel te zien van de gehele Nederlandse geschiedenis. 
Inspirerend is hoe Coos Ayal haar leven met optimisme en vertrouwen invulling heeft gegeven. Ze heeft wel haar hele leven door last gehad van de herinneringen en heeft er menig nacht van wakker gelegen.
Coos Ayal zou zich geen held noemen maar is dat wél. Zo’n voorbeeld van zelfopoffering en niet klagen zou in de huidige samenleving niet misstaan.

Camp Wacol (Aus) 1944: Coos Ayal met 10 van de overlevenden van de groep-Kokkelink. Op de foto (voor de kijker van links naar rechts): haar oom Nuhuwae, Sagrang, Soeha, DeMey, Kokkeling, De Kock, Beaufort, Jaquard, Attinger en Sandiman

Bronbeek 2012: Coos Ayal en rechts half zichtbaar mede-verzetsdeelnemer P. de Kock bij het Indisch verzetsmonument.
Foto: H. de la Croix, 2012

Noten
 1) L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 11b.
     Nederlands-Indië II. Eerste helft, ’s Gravenhage 1985, blz. 398-496.
 2) B.R.  Immerzeel, F. van Esch (red.), Verzet in Nederlands-Indië tegen de Japanse  
     bezetting 1942-1945, Den Haag 1993, blz. 223-229.
     Verzet contra de Japanse bezetting van Nederlands-Indië in de Tweede
     Wereldoorlog. De geuzen van het verzet 1942-1945, Nijmegen 1996. Uitgave van
     het Comité Ancol, blz. 194-210.
 3) L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 
     11a. Nederlands-Indië I. Tweede helft, ’s Gravenhage 1984, blz. 1084.
 4) Verzet contra de Japanse bezetting (1996), blz. 203.
 5) Idem, blz. 208.

Literatuur
B.R. Immerzeel, F. van Esch (red.), Verzet in Nederlands-Indië tegen de Japanse  
bezetting 1942-1945, Den Haag 1993.
L. de Jong, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 11a. Nederlands-Indië I. Tweede helft, ’s Gravenhage 1984.
Idem, Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 11b.
Nederlands-Indië II. Eerste helft, ’s Gravenhage 1985.
Wij vochten in het bos – De guerrillastrijd op Nieuw-Guinea tijdens de Tweede Wereldoorlog, uitgeverij van Kampen, Amsterdam, 1956, 255 pagina’s (herinneringen van Kokkelink)
Verzet contra de Japanse bezetting van Nederlands-Indië in de Tweede
Wereldoorlog. De geuzen van het verzet 1942-1945, Nijmegen 1996. Uitgave van
het Comité Ancol (Bussum/Nijmegen.

Informatie op internet
http://blog.londoh.com/?itemid=1267
Wikipedia: Mauritz Christiaan Kokkelink
NL Nieuw-Guinea en DETA

Video-film over het verzet in Nederlands-Indië
‘Verzet in Indië’ van regisseur Peter Hoogendijk.
Verkrijgbaar bij Dammas Films.