Humphrey de la Croix
1. Eddy en Frans Meeng, vergeten topvoetballers uit Nederlands-Indië

Eddy Meeng in december 2007 vlak na zijn verjaardag
Foto: Humphrey de la Croix

Henri Freddy (roepnaam Ed of Eddy) Meeng is op 20 december 1908 geboren in Pladjoe (Palembang, Zuid-Sumatra) en overleden op 11 januari 2008 te Almelo. Het gezin waarvan hij deel uitmaakte, verhuisde later naar Java en vestigde zich in Batavia. Samen met zijn broer Frans (geboren 18 januari 1910) was Eddy gek van voetballen. Ze hadden er veel aanleg voor en waren getalenteerd. Eddy Meeng noemt zichzelf en zijn broer Frans ‘uitstekende rasvoetballers’. Hij was al op zijn dertiende lid geworden van De Sportvereeniging Binnenlandsch Bestuur (SVBB), die hij in een persoonlijk document de Sport Vereniging Blauwe Boys (naar de lichtblauwe shirts) noemt. Hij heeft er gespeeld van 1921 tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Broer Frans speelde bij stadgenoot Hercules. Frans Meeng was een goede centrale middenveldspeler, Eddy was linksback maar had ook wel eens gespeeld als aanvaller. Frans was naast een goede voetballer ook een begenadigd atleet. Hij was wat de kenners noemen een technische speler met veel Ausdauer.

Succesvolle voetbaljaren 1928-1930
Ook nu Eddy Meeng 99 is geworden zijn de goede herinneringen aan zijn jeugd in Indië nauw met het voetballen verbonden. Zonder merkbare moeite noemt hij namen van elftalgenoten uit de kampioensjaren 1928-1930. Ook kan hij de meeste namen geven van spelers op een foto uit die tijd. Moeiteloos noemt hij de namen Lasso, Van Hooydonk, Bert Bax, Soemo (later naar Hercules), Weise, Chris Mols, Janus Becker (zijn zwager). Als trainer herinnert hij zich de naam ‘Paatje’ Crompvoets als degene die het meeste succes met het elftal boekte. Hij was ook een KPM-man. Eddy Meeng vertelt met trots dat hij al op zijn 18e speler was geworden van de Bataviase Voetbalbond omdat hij met zijn club SVBB in de eerste klasse speelde. SVBB was in enkele jaren daar gekomen na achtereenvolgende promoties vanaf de laagste, derde, klasse. Het bondselftal bestond uit een selectie van spelers van clubs uit Batavia. Broer Frans zou het nog schoppen tot het Nederlands-Indisch elftal. Dit team behoorde tot de 16 elftallen die meededen aan het WK van 1938 in Frankrijk. Frans Meeng had daarin een basisplaats op zijn vertrouwde positie op het centrale middenveld. Eddy Meeng vertelt dat hij eigenlijk ook naar Europa zou zijn meegegaan maar hij werd niet geselecteerd omdat hij dienst had genomen bij de marine en geen verlof kon krijgen. De meeste spelers werden overigens geleverd door Soerabaja.

Medailles, gouden voetbalschoentjes en geld: amateurvoetbal? Topvoetbal is tot in de jaren vijftig in Nederland amateursport. In Nederlands-Indië was dat niet (veel) anders. De verschillende kampioenschappen werden steevast beloond met bekers, vaantjes, medailles en ook wel gouden voetbalschoentjes. Eddy Meeng verklaart echter dat ze er ook een aardige zakcent aan overhielden. Op een gegeven moment kregen de spelers bij winst bedragen van 30 tot 40 gulden per wedstrijd. Voor velen in die tijd meer dan een weekloon. Het was dan geen profvoetbal, maar de vereniging had er blijkbaar geld voor over om goede spelers te belonen en te behouden.

De ‘big match’: Batavia tegen Soerabaja op 1933
Een hoogtepunt in Eddy Meeng’s voetballeven was de finale om het kampioenschap van Java tegen Soerabaja, de ‘krokodillen’. Deze wedstrijd werd gespeeld in 1933 in Bandoeng. Het was een spannende wedstrijd met wisselende kansen voor beide teams. Bij Soerabaja speelde de toen 24–jarige Bep Bakhuys mee, die in 1937 een contract tekende bij het Franse FC Metz en de eerste Nederlandse profvoetballers was geworden. Eddy Meeng: “Bep Bakhuys stond een paar keer tegenover mij. Dan was hij dus mijn broer Frans al gepasseerd met zijn grote wendbaarheid en snelle (kap)bewegingen. Eigenlijk was hij voor ons niet te houden. Hij was heel goed.” Maar uiteindelijk versloeg SVBB de ’krokodillen’ uit Soerabaja met 4-3 en werd kampioen van Java. Eddy Meeng heeft nog in 2002 een sfeervol verslag uitgetypt over deze wedstrijd, die het hoogtepunt was uit zijn voetballeven. Hieronder ziet u een deel van het verslag:

Het bittere einde

Eddy Meeng (99) met het vaantje ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van
SVVB (Batavia) op 28 september 1937.
Foto: Humphrey de la Croix

Zo zoet als de herinneringen aan het voetbal waren, zo bitter waren de ervaringen nadat de Japanse bezetting een abrupt einde maakte aan die mooie tijd. Omdat ze dienstplichtigen waren, werden Eddy en Frans Meeng krijgsgevangen gemaakt. Frans Meeng bevond zich in 1944 op het schip de Junyo Maru. Op dit schip bevonden zich meer dan 4200 Indonesische dwangarbeiders, romusha, en ongeveer 2500 geallieerde krijgsgevangenen, de meesten Nederlanders. Het schip was van Java op weg naar Noord-Sumatra. Daar zouden de romusha’s en krijgsgevangenen aan de Pakan Baroespoorlijn te werk worden gesteld. De Junyo Maru werd getorpedeerd door de Britse onderzeeboot HMS Tradewind ter hoogte van de zuidwestkust van Noord-Sumatra, ongeveer 50 km ten westen van de stad Benkulu. Frans Meeng overleefde het niet en behoorde daarmee tot de 5620 omgekomen slachtoffers. Zijn naam staat op de officiële lijst. Ook een neef, Jules Emile Meeng, overleefde de ramp niet. Eddy Meeng kwam terecht in een kamp in Noord-Sumatra en werd tewerkgesteld aan de Pakan Baroespoorlijn. Hij moest vernederingen, mishandeling, honger en ziekte ondergaan en overleefde wonderwel deze ontberingen. De gouden voetbalschoentjes die hij met voetballen had gewonnen, moest hij in de oorlog verkopen om eten te kopen voor zijn familie en zichzelf. Na al die jaren praat hij er schijnbaar onbewogen over, maar gaat daarna direct met blijmoedigheid over op zijn herinneringen aan het voetballen. Nog steeds is hij een liefhebber van ‘het spelletje’ en volgt de wedstrijden op televisie.

Kampioenselftal SVBB (Batavia) 1929. Precies in het midden (6e): Frans Meeng
Foto: privé collectie Eddy Meeng

2. Wetenswaardigheden over de voetbalsport in Nederlands-Indië
De geschiedenis van het moderne voetbal is rond 1850 begonnen in Engeland. Het spel werd snel populair in de rest van Europa en ook in de koloniën. Sport in het algemeen was aanvankelijk een Europese aangelegenheid en te vinden waar concentraties Europeanen waren. In Nederlands-Indië was het in 1894 opgerichte Victoria uit Soerabaja, de oudste voetbalclub. Later kwamen er in die stad bij Tot Behoud Onzer Ribbenkast (THOR), HBS en Excelsior. De hoofdstad Batavia kende ook meerdere clubs. Bijvoorbeeld de Voetbalbond Indische Omstreken Sport (VIOS, waar ook Tjalie Robinson heeft gevoetbald), Hercules en Sportvereeniging Binnenlandsch Bestuur (SVBB). Deze laatste was op 28 september 1912 opgericht. Qua organisatie kwam later de Nederlandsch-Indische Voetbal Unie (NIVU), waardoor de competities en spelertransfers beter gereguleerd werden en er heuse interregionale kampioenschappen konden worden gehouden. Voetbalverenigingen waren in Indië net zo verzuild als in Nederland. Het grote verschil met Nederland was dat voetbalclubs niet werden opgericht op basis van de geloofsovertuiging (katholiek of protestant). Ze waren meer bepaald door de beroepsgroep (militairen, artsen) en vooral de etnische afkomst van de leden. De betere clubs waren echter zeer gemengd omdat nu eenmaal in elke etnische groep goede, spelers te vinden waren, die door de clubs werden gescout en binnengehaald.

Sportvereeniging Binnenlandsch Bestuur (SVBB) SVBB was een Europese vereniging, aanvankelijk voor ambtenaren, maar volgens Eddy Meeng kon iedereen lid worden. In de praktijk waren er vooral Indo-Europeanen, Chinezen, Indische Nederlanders en totoks in de vereniging te vinden. Een enkele Indonesiër daargelaten. Eddie Meeng was geen ambtenaar van het Binnenlands Bestuur, maar werkte bij de Koninklijke Paketvaart Maatschappij, de KPM. Hij was daar werkzaam als opzichter eerste klas bij de afdeling die verantwoordelijk was voor de havenvoorzieningen zoals vorkliften en (hijs)kranen, lorries. Hij had als Indo Europees onderwijs doorlopen en had een diploma van de ambachtsschool in metaalbewerken. Eddie Meeng had dus rond zijn dertigste een goede functie en behoorde tot de Indo’s uit de middenklasse. SVBB was een vereniging die volgens Eddy Meeng was opgericht door de heer P. van Lingen, die een hoge functie had bij de KPM. Ook zijn vrouw speelde een prominente rol in de vereniging. Opmerkelijk is het grote aantal spelers van Chinese komaf in het eerste elftal.

Sfeertekening voetbal in Batavia
Clubs in lagere klassen hadden slechte velden of vaak niet eens velden. Eddy Meeng vertelt hoe ze als jongens begonnen waren op blote voeten op kale gronden te spelen. Later kregen ze het beter. Het terrein van SVVB was een goed onderhouden veld, dat dagelijks genoeg water kreeg om het gezond en groen te houden. Eddy Meeng schat dat er per wedstrijd wel honderden toeschouwers kwamen. Het terrein was gelegen achter de dierentuin van Batavia. Vlakbij zwembad Tjikini en de Djalan Raden Saleh, in de buurt lag ook het Koningin Emmaziekenhuis. Eddy Meeng vertelt dat veel mensen via de dierentuin naar het voetballen gingen kijken. Ze sprongen dan over het hek dat tussen de twee terreinen lag. Een kaartje voor de dierentuin was namelijk goedkoper dan voor het voetballen. De prijzen hingen af van de plaats die je wilde. Een staanplaats kostte 3 gulden, een staantribune 5 gulden en de zittribune was met 10 gulden het duurst. Een andere kortere weg om stiekem naar het voetballen te kijken was door de rivier over te zwemmen. Op de foto’s van Eddy Meeng is te zien dat het publiek gemengd was, naast Europeanen (inclusief Indo’s) waren er ook veel Indonesiërs. En ze waren niet alleen te vinden op de staanplaatsen, ook op de tribunes. Maar gezien de entreeprijzen en wat voor mensen er op de foto’s staan, is het niet gewaagd te stellen dat de betere inkomensgroepen de volkssport voetbal bezochten.

Organisatie en competities
Het voetbal was lokaal en regionaal georganiseerd. Er waren meerdere (stads)bonden en klassen. Een competitie tussen clubs op heel Java was er niet. Dat had praktische redenen: tijdrovend en duur vanwege de grote afstanden. Eddy Meeng speelde wel uitwedstrijden in ‘groot’ Batavia. Hij speelde in Buitenzorg (Bogor), Soekaboemi, Tangerang, Meester Cornelis (Jatinegara), Bandoeng. Maar er waren ook vriendschappelijke wedstrijden in Medan, in de buurt van het Tobameer (Berastagi?) en zelfs in Singapore. Deze wedstrijden waren meteen uitstapjes die meestal een week duurden. Geleidelijk was het voetbal per provincie (samenvallend met de grote eilanden) georganiseerd. Er konden kampioenswedstrijden worden gespeeld tussen bijvoorbeeld Sumatra en Java. Het beste voetbal speelde zich op Java af vanwege de grote concentratie van Europeanen. Qua voetballen was het kampioenschap van Java het meest interessant. In de finale moesten de vertegenwoordigende elftallen van de twee sterkste steden tegen elkaar uitkomen.

Wereldkampioenschap voetbal Frankrijk 1938
Het Nederlands-Indische voetbal heeft nog voor een wereldprimeur gezorgd. Het elftal nam als eerste Aziatische team deel aan het tweede wereldkampioenschap in 1938, met Frankrijk als gastland. Eigenlijk dachten de Zuid-Amerikaanse landen dat ze aan de beurt waren voor de organisatie na het eerste toernooi van 1934. Dat bleek niet het geval. Uit rancune trok Argentinië zich terug, gevolgd door andere landen. Maar er kwamen meer afzeggingen: de VS, Spanje en Japan. Oostenrijk mocht niet meedoen vanwege de Anschluss bij Duitsland. De wereldvoetbalbond FIFA beloonde uiteindelijk het verzoek van Nederlands-Indië om mee te doen. Het team zou eerst op 20 mei 1938 een voorwedstrijd spelen tegen de VS in Rotterdam. De Amerikanen hadden zich echter net teruggetrokken zodat Nederlands-Indië tot de laatste 16 behoorde. De eerste wedstrijd werd geloot tegen Hongarije. Het duel werd gespeeld op 5 juni 1938 in stadion Vélodrome Municipale in Reims voor mee dan 20.000 toeschouwers. Nederlands-Indië was van begin af aan kansloos en verloor van de sterke Hongaren met 6-0. Hoewel de Nederlands-Indische spelers technisch wel wat in huis hadden, waren ze vooral fysiek (qua postuur en lengte) veruit de mindere en ook in tactisch opzicht. Met name ontbrak het aan positiespel. Verslaggever Han Hollander had wel een compliment voor het team dat volgens hem niets cadeau had gegeven en waardig naar huis kon gaan. Hij voorspelde trouwens dat Hongarije een titelkandidaat was. Het team behaalde inderdaad de finale maar verloor met 2-1 van de regerend wereldkampioen Italië. Belangrijker is misschien te weten dat het team van Nederlands-Indië bestond uit 8 Indo’s! Die situatie lijkt niet haalbaar in een toekomstig Nederlands elftal.

Met bijzondere dank aan: Eddy Meeng, Rob Meeng, de familie Meeng en Peter Visser

Bronnen (m.n . informatie op het internet)
Frans Meeng: http://www.weltfussball.de/spieler_profil.php?id=31411: Duitstalige site met zeer summiere gegevens over Frans Alfred Meeng.
http://t-sports.sport-dienst.de/spieler/meengfrans/1938/: dezelfde site als de vorige.
http://de.wikipedia.org/wiki/Fu%C3%9Fball-Weltmeisterschaft_1938/Niederl%C3%A4ndisch_Indien: lijst met het elftal Nederlands-Indië dat in 1938 tegen Hongarije op de WK in Frankrijk speelde.
http://rikruca.dk/Lande/Indonesien.htm: Deenstalige site met o.a. de spelerslijst van Nederlands-Indië dat in 1938 naar de WK in Frankrijk ging spelen tegen Hongarije.
http://www.fifa.com/worldcup/archive/edition=5/statistics/players/topcards.html: website van de wereldvoetbalbond FIFA met vermelding deelname Frans Meeng als speler aan het WK van 1938.
http://www1.folha.uol.com.br/folha/especial/2006/copa/todos_os_jogos-1938.shtml: Braziliaanse (Portugeestalige) site met statistiek en spelersnamen eerdere WK’s.
http://www.duniasex.com/forum/showthread.php?t=4455: Indonesische site en in het Bahasa Indonesia,over de uitzending van Nederlands-Indië naar het WK 1938. Het team wordt gezien als deel van de Indonesische voetbalgeschiedenis. Spelersnamen worden vermeld. • http://www.sport-komplett.de/sport-komplett/sportarten/f/fussball/hst/5_1.html: Duitstalige site met teams en namen van de spelers in vorige WK’s.
http://www.sinarharapan.co.id/berita/0604/08/ola12.html: artikel in de Indonesische krant Sinar Harapan nr. 5217 van zaterdag 8 april 2002. Naar aanleiding van het WK voetbal 2006 in Duitsland wordt deelname van Nederlands-Indië in 1938 in herinnering gebracht.

Webinformatie sport in het algemeen, voetbal in het bijzonder http://www.sportgeschiedenis.nl: een sporthistorisch onderzoeksbureau van Micha Peters (historicus) en Jurryt van de Vooren (sporthistoricus). Deze website wil vooral een digitale ontmoetingplaats zijn voor liefhebbers van sport, geschiedenis en de combinaties van die twee.
www.sportwereld.nl: van de gelijknamige stichting. het bevorderen van de kennis van de geschiedenis en de achtergronden van de sport in Nederland. Zij tracht dit doel te bereiken door het organiseren van bijeenkomsten, lezingen, studie- dagen en werkgroepen. De stichting is in 1995 opgericht door Wilfred van Buuren en Oscar Steens.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Bep_Bakhuys over de beroemde speler, die later een van de eerste Nederlandse profvoetballers werd
http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn3/bakhuijs: idem.
Nederlands-Indisch elftal en WK 1938
http://petervisser.web-log.nl/petervisser/2006/06/nederlands_indi.html: artikel over deelname Nederlands-Indië aan de WK van 1938 in Frankrijk.
http://www.sportgeschiedenis.nl/2006/06/21/meedoen-is-belangrijker-dan-winnen.aspx: artikel over het Nederlands-Indische elftal dat naar de WK in 1938 ging.

Literatuur
Martijn Bleekendaal en Hasan Evrengün, Het multi-etnische Indisch Oranje, gepubliceerd in: het tijdschrift Achilles, jaargang 1, nummer 1 (oktober 2007). Een artikel over het ‘multi-etnische’ elftal van Nederlands-Indië dat in 1938 meedoet aan het wereldkampioenschap voetbal in Frankrijk.

Voetbalclubs in Nederlands-Indië tussen 1894 en 1942
• Ardjoeno – Malang – Indonesisch
• BVC (Bataviasche Voetbal Club) – Batavia – Europees
• The Corinthians – Malang – Europees
• Djocoja – Djokjakarta
• Excelsior – Soerabaja
• Hak Sing – Malang – Chinees
• HBS – Soerabaja
• HCTNH – Soerabaja – Chinees
• Hercules – Batavia – Europees
• MVS (Medansche Voetbal Vereniging) – Medan
• OLVEO (Onze Leus is Voortwaarts En Overwinnen) – Batavia – Europees SIDOLIG (Sport In De Open Lucht Is Gezond) – Bandoeng – Europees
• Sparta (Militairen) – Batavia – Europees
• Sparta (Militairen) – Bandoeng – Europees • Sparta – Malang
• STOVIA (Inlandse Artsen) – Batavia – Indonesisch • SVBB (Sportvereniging Binnenlands Bestuur) – Batavia – Europees
• SVV – Semarang • Takja Oetama – Malang – Indonesisch
• THOR (Tot Heil Onzer Ribbenkast) – Soerabaja
• Tiong Hoa – Soerabaja – Chinees
• VIOS (Voorwaarts Is Ons Streven) – Batavia – Indonesisch • Vitesse – Malang • UMS (Unity Makes Strength) – Batavia – Chinees
• UNI (Uitspanning na Inspanning) – Bandoeng – Europees
• Velocitas (Militairen) – Bandoeng – Europees
• Voorwaarts – Malang – Europees
• VVJA (Voetbal Vereniging Jong Ambon) – Batavia – Indonesisch
• VVM (Voetbal Vereniging Minahassa) – Batavia – Indonesisch

Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Voetbalclubs_in_Nederlands-Indi%C3%AB