Humphrey de la Croix

In het vorige artikel over hotels zaten we in Bandoeng en Lembang. Nu arriveren we in Midden-Java en bezoeken we de havenstad Semarang. Deze stad behoort samen met Batavia en Soerabaja tot de drie grote havensteden van Java. Vanuit Semarang werd suiker van Midden-Java geëxporteerd. In de stad waren kantoren gevestigd van grote bedrijven als de Borneo Sumatra Handel Maatschappij (Borsumij), de Koninklijke Pakketvaart Maatschappij (KPM), de Handelsvereeniging Semarang, Lindeteves Stokvis en Geo Wehry. Een bedrijvige stad, spoorwegcentrum en aanwezigheid van onderwijsinstellingen.

Semarang
Kota Lama is het oude koloniale stadsgedeelte van de hoofdstad van de provincie Midden-Java. Hier zijn de meeste gebouwen te vinden uit tempo doeloe.
Bekend bij bezoekers is de Gereja Blenduk, de Nederlandsch Indische Kerk, die stamt uit 1753. Een ander gebouw uit de Nederlandse tijd is Lawang Sewu, het hoofdkantoor van de Nederlands-Indische Spoorweg Maatschappij (NIS). Het lag aan het Wilhelminaplein dat tegenwoordig Jalan Pemuda heet, nabij het monument Tugu Pemuda ter ere van de gevallen helden van de onafhankelijkheidsstrijd.
Als havenstad en bestuurlijk centrum waren bezoekers van Semarang zeelui, handelaren, zakenlieden en ambtenaren van het Binnenlands Bestuur. Semarang stond bekend als de stad van de jamu, de geneeskrachtige kruidenmengsels. De fabriek van het bekende jamumerk Portret Nyonya Meneer stond er. Net als Soerabaja kende de stad een grote Chinese gemeenschap.
Veel gebouwen uit de koloniale tijd staan er nog. Vele daarvan in zeer vervallen staat. 1)

Hotel Jansen heette eerst het Heerenlogement en was gelegen aan de Heerenstraat (nu: Jalan Letjen Suprapto) in het centrum van de stad. Het etablissement dateert al van vóór 1867; uit dat jaar is een van de eerste foto’s bekend.
Van 29 mei 1909 tot en met 2 juni 1909 logeerde de populaire zanger en journalist Jean-Louis Pisuisse er tijdens zijn tournee door Java. Van daaruit schreef hij brieven aan zijn geliefde Fie Carelsen. Pisuisse kreeg samen met vriend en collega-journalist en zanger Max Blokzijl kamer 29 aangewezen. In die periode was de heer G.J. Michaël directeur van Hotel Jansen. 2)

Zijn opvolger was de Armeense immigrant Aratoon Marcar Jabob Boldy, geboren rond 1850 in Isfahan (Perzië) was van huis uit een paardenhandelaar die in 1909 via Penang in Maleisië terecht kwam in Semarang. Eerder was hij in Julfa getrouwd met Sirvar Soekias. Op verzoek van de eigenaar ging hij hotel Jansen beheren. Zoon Vic Boldy herinnerde zich de paardenstallen bij het hotel en rijtuigen die werden bespannen. Het gezin Boldy verhuisde in 1913 naar Soerabaja om daar het hotel Embong Malang te gaan runnen. 3)

Hotel Jansen komt voor in de in 2013 uitgegeven roman Black Sun, Red Moon: A Novel of Java van de Engelse  auteur Rory Marron. Het verhaal speelt tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog in Java en in de aanloop naar de Indonesische onafhankelijkheid. Marron vertelt dat de Japanse madame Kiriko het hotel Jansen had overgenomen om er een club voor Japanse officieren te vestigen. Nederlandse ronselaarsters kregen van de bezetter de opdracht Indo-Europese en Europese vrouwen te zoeken om als troostmeisje te werken in wat gewoonweg een bordeel was. Kiriko herdoopt hotel Jansen in de club Sakurahana Kurabu, de Kersenbloesemclub. 4)

Vanaf 13 november 1945 was het hotel een zogeheten bersiapkamp van de republikeinen waar Europese mannen, vrouwen en kinderen in bescherming werden genomen tegen extremistische nationalisten (pemuda). In het najaar van 1945 woedde er een felle strijd tussen Engelse troepen en Indonesische extremistische nationalisten. De aanvoer van Engelse troepen via deze belangrijke havenstad was voor de laatsten een ongewenste gang van zaken. Zij vreesden het herstel van de koloniale situatie en vielen de in hun ogen Engelse bezetter aan. 5)

Tegenwoordig bestaat het hotel niet meer en op de locatie is nu het kantoor van de verkeerspolitie Satlantas gevestigd. De gevel van het hoofdgebouw is nog herkenbaar zoals dat van het oorspronkelijke gebouw Hotel Jansen.

Aan de Bondjongweg (nu: Jalan Pemuda) lag het Hotel du Pavillon dat nu Dibya Puri Hotel heet. Het hotel was gebouwd in 1847 en werd daarna (1889) regelmatig uitgebreid met nieuwe vleugels aan weerszijden van het originele pand. Om te kunnen groeien gaf het hotel aandelen uit om het benodigde kapitaal te verkrijgen. Het hotel kreeg meer betekenis en perspectieven voor uitbreiding door de opening van het vernieuwde Tawang Station op 1 juni 1914. Voor het hotel liepen toen nog de treinrails. Tawang is nu het grootste station van Semarang.
In 1914 was in Semarang de grote Koloniale Tentoonstelling met tientallen paviljoens. Hotel du Pavillon was net weer verbouwd en voldeed aan nieuwe eigentijdse behoeften van de gegoede gasten. Door onder andere stenen zuilen te vervangen door dunnere van staal en het gebruik van meer glas voelden de lobby en het restaurant lichter en ruimtelijker aan.  Hotel du Pavillon was vóór de oorlog de beste plaats in Semarang om te logeren. Comfort en service stonden op een hoog peil. 6)

De grote depressie van 1929 die tot halverwege de jaren dertig duurde, ging niet aan Hotel du Pavillon voorbij. In die periode was Hendricus Nieuwenhuijs (1868 – 1942 )beheerder van het etablissement. Hij was de vader van Rob Nieuwenhuijs (1908 – 1999) die boeken en artikels publiceerde over Indische literatuur. In het financieel verslag over 1931 worden tegenvallende inkomsten gemeld. Eerder, rond 1910 was Nieuwenhuijs directeur van Hotel Des Indes in Batavia. 7)

De Japanse bezettingstijd en de Bersiap eisten hun tol van het hotel. Eerst doordat Japanse militairen het hadden uitgewoond. Daarna trokken er jonge strijders of pemuda in wat de conditie van het hotel geen goed deed toen de locatie middelpunt werd in de gevechten met Britten en Nederlanders. De lobby werd in die periode een onderhandelingsruimte tussen de strijdende partijen. 8)

Hotel du Pavillon was begin oktober 1945 kantoor van de organisatie voor opvang en repatriëring van krijgsgevangenen  Recovery of Allied Prisoners of War and Internees (RAPWI). Het hotel fungeerde vanaf oktober 1945 als bersiapkamp waar (Indo-) Europeanen en Ambonezen in veiligheid werden gebracht vanwege het extremistisch geweld van de kant van nationalisten waarover Soekarno’s republikeinen geen controle hadden. Van 14-17 oktober 1945 werd het na verovering het hoofd­kwar­tier van de nationalisten, daarna opnieuw het RAPWI-kantoor. Die gewapende confrontatie werd ook de Vijfdaagse oorlog in Semarang genoemd waarna de nationalisten waren verdreven uit het hotel. 9)

Hotel Bellevue is het derde hotel dat we aandacht geven. Het bestaat sinds 1919 en werd gebouwd aan de Nieuwe Tjandiweg in de wijk Nieuw Tjandi (nu: Jalan Rinjani) dat van bovenaf uitzicht gaf op de stad. Sinds 1971 heet het Hotel Candi Baru. Binnen zijn de destijds geliefde art deco-elementen zichtbaar in zuilen, houtwerk en glas-in-loodramen. Het hotel was zwaar verwaarloosd de Japanse bezettingstijd en Bersiapperiode doorgekomen. De Japanners hadden de naam veranderd in Hotel Sakura. 10)

Hotel Bellevue heeft na de oorlog en onafhankelijkheidsstrijd naamswijzigingen ondergaan. In 1949 nam de ondernemer Tik Hong Kongsia met zijn bedrijf Gentong Gotri de zaak over. De naam Bellevue bleef bestaan.
Rond 1960 was de politieke en maatschappelijke situatie in Indonesië verre van stabiel. Tussen verschillende partijen en groeperingen woedde een heftige politieke strijd om de macht en invloed op het landsbestuur. De regering van Soekarno had al eind 1957 de Nederlanders en Indische Nederlanders als gemeenschappelijke vijanden van de Indonesiërs verklaard. Met het verslechteren van zijn positie voerde hij nu de Chinese gemeenschap op als de boosdoeners van de slechte staat van Indonesië.
In die tijd namen veel Chinese peranakans een Indonesische naam aan of verlieten het land. Uit die periode komen veel koks in de Chinees-Indische restaurants in Nederland terecht. Hotel Bellevue moest een Indonesische naam aannemen en werd vanaf 1961 Hotel Candi Baru, de ‘nieuwe tempel’. 11)

Hotel Candi Baru heeft in het interieur elementen uit de koloniale tijd behouden. Dat is vooral te zien aan de art decostijl. Het is geen chic hotel aangezien backpackers de prijs betaalbaar vinden.

Volgende artikel: 
We arriveren in de hoofdsteden van de Vorstenlanden Solo en Djokjakarta.

---

Noten
1. https://www.semarang.nl/
2. https://www.dbnl.org/tekst/pisu001mijn01_01/pisu001mijn01_01_0006.php
3. http://www.indischhistorisch.nl/tweede/familieverhalen/familieverhalen-armeniers-in-indie-deel-1-een-kleine-en-succesvolle-bevolkingsgroep/
4. Filmpje over het boek: https://youtu.be/Nuyq74vPJp4
5. https://bersiapkampen.nl/Hotel%20Jansen.htm
6. https://sciencehistorylover.wordpress.com/2013/01/28/dibya-puri-hotel-in-semarang-central-java-indonesia-a-precious-historical-place-yet-abandoned/
7. https://www.nrc.nl/nieuws/1998/07/03/indie-is-voorbij-en-niet-voorbij-rob-nieuwenhuys-over-7405782-a707721
8. https://bersiapkampen.nl/Hotel%20du%20Pavillon.htm
9. Ibidem.
10. Bert Immerzeel, ‘Primarily against the Dutch’. Semarang in de Bersiap!periode: online artikel op Javapost, 18 februari 2011.
11. Online artikel van Silvia Galikano, Hotel Candi Baru, Arti Sebuah Legitimasi.

Internet
Online fotoalbum met oude afbeeldingen: https://issuu.com/bintphotobooks/docs/hoteljansen
Bert Franssen en Ruud van Soest, De redding of ondergang van Oud Semarang.
Online Artikel 20 januari 2013 ‘Dibya Puri Hotel in Semarang, Central Java, Indonesia – A Precious Historical Place, Yet Abandoned: https://sciencehistorylover.wordpress.com/2013/01/28/dibya-puri-hotel-in-semarang-central-java-indonesia-a-precious-historical-place-yet-abandoned/
https://silviagalikano.com/2019/01/02/hotel-candi-baru-arti-legitimasi/
NRC Handelsblad, 8 augustus 1992. Bart van Poelgeest,Tewerkgesteld in de Japanse bordelen van Nederlands-Indië; Oosters stille dwang:
https://www.nrc.nl/nieuws/1992/08/08/tewerkgesteld-in-de-japanse-bordelen-van-nederlands-7152385-a794385
http://www.indischhistorisch.nl/tweede/familieverhalen/familieverhalen-armeniers-in-indie-deel-1-een-kleine-en-succesvolle-bevolkingsgroep/
Hendricus Nieuwenhuijs beheerder: https://www.genealogieonline.nl/stamboom-familie-hoffman/I4224.php en https://www.nrc.nl/nieuws/1998/07/03/indie-is-voorbij-en-niet-voorbij-rob-nieuwenhuys-over-7405782-a707721
https://bersiapkampen.nl/Hotel%20du%20Pavillon.htm
https://www.semarang.nl/
The History of Dibya Puri Hotel Semarang: https://www.ter-denge.nl/wp-content/uploads/2019/04/history-du-pavillon.-pdf.pdf
https://bersiapkampen.nl/Hotel%20Jansen.htm
http://kiliaanhuis.com/3d-flip-book/hotel-jansen-semarang-1911/
Bert Immerzeel, ‘Primarily against the Dutch’. Semarang in de Bersiap!periode: online artikel op Javapost, 18 februari 2011

Literatuur
B. Brommer e.a., Semarang, beeld van een stad,  Purmerend 1995. Uitgever: Asia Maior. Online te lezen: https://issuu.com/bintphotobooks/docs/view_22540415ef1b49/1