Humphrey de la Croix

In de “luchtige” zomerartikelreeks hebben we in de vierde aflevering het thema ‘hotels’ behandeld. We hebben vooroorlogse hotels in Sumatra de revue laten passeren. Als voortzetting van die zomerartikels gaan we verder met hotels in Java, waarop we in deze vijfde aflevering ingaan. Het hoofdmotto ‘Indisch genieten’ blijft leidend. Inmiddels zijn we in de winter van 2017 – 2018 aanbeland, maar in Indië was het natuurlijk altijd zomer.

Het zal geen verbazing wekken dat de meeste en bekendere hotels op Java waren te vinden. Daar woonden de meeste Europeanen als potentiële bezoekers van de hotels of daar arriveerden internationale reizigers. In de grote steden Batavia, Bandoeng, Semarang en Soerabaja stonden de meeste en daaronder de luxueuzere accomodaties. Aangezien Java het centrale deel was van de Nederlandse macht, waren daar de elitegroepen te vinden. Zij maakten gebruik van de duurdere en betere hotels. Voor zichzelf privé en voor dienstreizen, en ook om gasten te ontvangen en feesten te houden. De goede hotels hadden goede restaurants en waren door muziekoptredens, lezingen en feestelijke bijeenkomsten plaatsen van amusement en vrije tijd.

Batavia We beginnen eens niet met het bekende hotel Des Indes maar richten de schijnwerper op Hotel der Nederlanden. Met Hotel des Indes en Hotel Grand Java was het een van de drie grote hotels van standing. Toegang tot het hotel was er via het Koningsplein (nu: Jalan Medan Merdeka) en aan Rijswijk, dat nu de Jalan Ir. H Juanda is, lag het hoofdgebouw. Hotel der Nederlanden is ontstaan op het perceel dat al in 1794 was gekocht door Pieter Tenzy en er zijn woning bouwde. In de periode 1811-1815 werd het de residentie van luitenant-gouverneur generaal Thomas Stamford Raffles, de oprichter van Singapore. Na diverse naamwisselingen en verbouwingen kreeg het de naam Hotel der Nederlanden. Het oorsponkelijke pand is in 1969 gesloopt en ervoor in de plaats kwam het Bina Graha dat een presidentieel kantoor is. 1)

De naam van het hotel werd in 1959 Hotel Dharma Nirmala. Indonesië verwijderde namelijk in het land en samenleving zoveel mogelijk verwijzingen naar de Nederlandse tijd. In het filmpje hieronder is te zien hoe het hotel er vroeger uitzag en nu is geworden. De naam veranderde nog in Markas Cakrabirawa totdat de sloop volgde in 1969.

Hotel der Nederlanden bood in de goede jaren vóór de oorlog naast kamers, bungalows, paviljoens, paardenstallen en koetshuizen. De accomodatie voldeed aan de modernste standaarden. De kamers hadden alle electrisch licht, stromend water en the nieuwste sanitair. De Nederlandse architect Pieter Moojen zou in 1906 de dinerzaal ontwerpen en inrichten. De ruimte werd geschikt voor de ontvangst van meer dan 200 mensen. Naast de normale hotelfaciliteiten organiseerde het hotel dans- en muziekavonden. In de jaren ’30 trad regelmatig het Julien Foorman Ensemble op onder leiding van de Oekrainer Julius Fuhrman. 2)

Tijdens zijn rondreis in 1897 schreef auteur Justus van Maurik (1846 – 1904) over zijn ervaring in het hotel: “De eerlijkheid gebiedt mij echter te verklaren dat ik juist te Batavia de meest geschikte bediening heb aangetroffen. Wat mij dáár verder opviel was dat het fraaie te Rijswijk gelegen Hôtel der Nederlanden in de benedenstad een Tiffin-Room heeft, waar de bezoekers van het hotel, die overdag in stad moeten zijn voor zaken, hun lunch kunnen gaan gebruiken, een gemak dat door de gasten hoogelijk wordt gewaardeerd, omdat het een groote besparing van tijd geeft. Ik meen te weten dat het Hôtel der Nederlanden het eenige is in Nederl.-Indië dat een dergelijke filiale kan aanwijzen.” 3) Grand Hotel Java gelegen in Rijswijk (nu: Jalan Veteran) in de villawijk Weltevreden behoorde ook tot de ‘grote drie’ in de hoofdstad en was aan het Molenvliet gelegen. Het hotel stamde uit de eerste helft van de negentiende eeuw en is in 1958 gesloopt. In de sjieke wijk lagen het vroegere paleis Rijswijk van de gouverneur-generaal en de paardenrenbaan. Na de sloop kwam er het hoofdkwartier van de TNI Angkatan Darat, het Indonesische leger. Frans de Jongh uit Amsterdam ging in 1919 naar China om te werken voor de Holland China Handels Compagnie uit Rotterdam. Onderweg naar Sjanghai zou hij een tussenstop hebben in Batavia. Per telegraaf had hij een kamer in het Grand Hotel Java gereserveerd. Hij schreef in zijn brief aan de familie in Nederland:

“Op 1 mei legde de S.S. Sindoro aan in Priok, de haven van Batavia. De aankomst ging gepaard met veel emoties. Familieleden wuifden uit de verte bij het weerzien van hun dierbaren. Frans voelde zich eenzaam, hij kon zich de vreugde zo goed voorstellen. Bij aankomst wachtte hem een telegram van Atie en Gerrit, als welkom en om te vertellen dat ze het goed maakten. De mandoer van het Java Hotel haalde hem af met de auto, in de snel invallende duisternis van de tropenavond.18 Gelukkig had hij gereserveerd, want het hotel was volgeboekt en velen moesten nog een nacht op de Sindoro blijven. Het Grand Hotel Java was een eersterangs hotel. Verbazend groot, duur en luxe. De kamer kostte ƒ 10,- per nacht, wel te duur voor een langer verblijf. Het bed was 10 m² groot met een muskietengordijn eromheen. Een verademing na de te warme hut aan boord. Hij had een slaaprolletje, dat ook wel een ‘Dutch wife’ werd genoemd.” 4)

Hotel des Galeries (voorheen Wisse en Ernst) bevond zich op de hoek Molenvliet/Noordwijk en was in 1930 ontworpen door het in Nederlands-Indië bekende architectenbureau A. Hulswit, Fermont & Ed. Cuypers. Voorheen was de naam Hotel Wisse dat weer voorafgegaan was door hotel Ernst, de naam van de eigenaresse. In september 1945 werden er Britse militairen ingekwartierd die het gezag van de Japanners overnamen. Later kwamen er oorlogscorrespondenten die het als hun pershoofdkwartier gebruikten. Schrijver Louis Couperus verbleef vanaf 1899 bijna een jaar in Nederlands-Indië. Hij heeft ook gelogeerd in Hotel Wisse. Het was een kort verblijf omdat hij en zijn vrouw te gast waren bij zijn oudere broer. Daarna ging het echtpaar verder door Java reizen. In de jaren twintig kwam het hotel in bezit van de Arabische batik- en textielhandelaar Bin ‘Abdat, telg uit een familie van vastgoedhandelaren en – bezitters. Op 6 juli 1932 werd het oude hotel Wisse gesloopt en er werd een geheel nieuw en modern gebouw neergezet, het Hotel des Galeries. Het was echter nog volop economische crisis en in 1934 werd faillissement aangevraagd. Vandaag de dag heet de accomodatie Hotel Melati en past qua verschijning in de hedendaagse aanblik van het drukke Jakarta. 5)

Hotel Des Indes is natuurlijk het bekendst maar velen zullen tegenwoordig vooral denken aan het gelijknamige hotel in Den Haag. Het origineel stond echter in Batavia. In 1846 verrees er als een van de voorgangers het Hotel de Provence en in 1851 verkocht de Franse eigenaar het aan de Nederlander Cornelis Denninghof die de naam wijzigde in Hotel Rotterdam. De volgende eigenaar Francois Auguste Emile Wijss gaf het hotel op voorspraak van Eduard Douwes Dekker, Multatuli, de naam Des Indes (1956). Binnen loopafstand lagen onder andere de elitaire sociëteit De Harmonie en luxe winkels zoals die van kleermakers Oger Frères. De wijk Weltevreden deed zijn naam eer aan. Hotel des Indes had een goede naam bij internationale reizigers die Indië aandeden. De bekende antropoloog en bioloog Thomas Russell Wallace was er in 1869 te gast en prees het hotel. Naast luxe en comfort was de rijsttafel van Des Indes vermaard. Het hotel deed het zo goed dat het rond 1900 een 25% dividend aan aandeelhouders kon uitkeren. 6) Het nieuwe hoofdgebouw van ‘Hotel des Indes’ langs de Molenvliet West in Batavia (Jakarta) werd geopend op 18 mei 1930. Het was in 1928 ontworpen door de architecten F.J.L. Ghijsels en N.E. Burhoven Jaspers van het Algemeen Ingenieurs- en Architecten Bureau (AIA). Eerder, was in 1923 een nieuw paviljoen aan de achterkant  gebouwd waardoor bijna een dubbel aantal gasten in het hotel kon logeren.

In 1960 nam de Indonesische regering het hotel in bezit en doopte het Hotel Duta Indonesia. Na sloop in 1970 verrees er het toen prestigieuze winkelcentrum Duta Merlin. Nu staat er een supermarkt van het Franse concern Carrefour. Esthetisch gezien een geheel ander beeld.

---

Noten 1) https://en.wikipedia.org/wiki/Hotel_der_Nederlanden 2) http://ehpes.com/blog1/?tag=old-photo-before-1945&paged=3 3) Justus van Maurik, Indrukken van een tòtòk:  http://www.dbnl.org/tekst/maur005indr01_01/maur005indr01_01_0010.php 4) https://hierinhetoostenalleswel.nl/wp-content/uploads/2016/08/hoofdstukken.pdf 5) https://www.flickr.com/photos/148859204@N07/33896396966 6) https://en.wikipedia.org/wiki/Hotel_des_Indes_(Batavia)

Literatuur Mieke Melief, Hier in het Oosten alles wel. Een Amsterdamde familie in China,  Zelhem 2016. Uitgeverij Het Boekenschap.

Informatie op internet In kranten op zoekwoord Julien Foorman Ensemble:  http://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=julien+foorman&page=2&coll=ddd Dirk Teeuwen Msc, Rendezvous in Batavia Jakarta, stad voor Nederlanders http://www.indischeliterairewandelingen.nl/index.php/aanvullende-lectuur/171-50-jaar-hotel-des-indes https://en.wikipedia.org/wiki/Hotel_des_Indes_(Batavia)