Rob Schouten

Dit artikel is een op enkele details bewerkte toespraak van Rob Schouten tijdens de Indië-herdenking op 14 augustus 2019. Deze is voor de veertiende keer gehouden in het stadhuis van Nijmegen.
Het tweede artikel lezen: ‘Everhard Schouten (1922-2012): overleefde de atoombom op Nagasaki’ (auteur Humphrey de la Croix).

Deze maand is het precies 74 jaar geleden dat Amerika twee atoombommen op Japan gooide en daarmee een einde maakte aan de Tweede Wereldoorlog. Voor mij heeft de herdenking een extra emotionele lading. Mijn vader overleefde als krijgsgevangene de atoombom die op Nagasaki viel. ‘Niet lang voor zijn dood in 2012 heeft hij de Japanners en de Amerikanen alles vergeven…’

Tijd vóór de oorlog
Mijn vader, Everhard Schouten, is geboren op 19 september 1922 in Semarang als oudste kind in het gezin van negen kinderen. Zijn vader, mijn opa, was kapitein in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger, het KNIL. Het gezin woonde vlak naast de kazerne waar het 5e bataljon KNIL was ondergebracht. De moeder van mijn vader zorgde samen met zeven baboes (kindermeisjes) en kokkies voor het huishouden. Zij leefden in harmonie en weelde. Na de MULO ging mijn vader in 1941 als 19-jarige bij het KNIL. Daar werd hij in een militair pak gehesen en kreeg hij een wapen, waarmee hij in de loopgraven rondom Bandoeng de stad moest verdedigen tegen een eventuele invasie van de Japanners.

De oorlogsperiode in Indië
In 1943 wordt hij als 21-jarige soldaat krijgsgevangen gemaakt door het Japanse leger nadat Nederlands-Indië zich had overgegeven aan Japan. Zijn eenheid moest zich melden op het hoofdkwartier in Bandoeng. Samen met honderden andere krijgsgevangenen werd hij verscheept naar Japan in de zogenaamde “Hell ships”, waarin velen het leven lieten als gevolg van de hitte, ziekte, uitdroging en ondervoeding. In Nagasaki werden ze als dwangarbeiders tewerkgesteld op de scheepswerf van Mitsubishi. De omstandigheden waren mensonterend. Gevangenen werden gemarteld en leefden onder erbarmelijke omstandigheden. Mijn vader heeft zelfs kameraden onthoofd zien worden.

Nagasaki na de atoombom
In 1945 gooiden de Amerikanen atoombommen op Hiroshima (6 augustus) en Nagasaki (9 augustus). Mijn vader had het geluk dat hij op dat moment in een loopgraaftunnel aan het werk was. Hij herinnerde zich de lichtflits nog van de bom die zo’n 1800 meter verderop tot ontploffing kwam. Door de schok die daarop volgde, raakte hij bewusteloos. Toen hij bijkwam en uit de loopgraaf kroop, zag hij dat heel Nagasaki in brand stond. De hitte was intens en hij snakte naar water. Gebouwen waren met de grond gelijkgemaakt. De hemel was donkerrood gekleurd en de aarde zwartgeblakerd. Zover hij kon kijken, zag hij duizenden doden en gewonden. Voor mijn vader was dit de hel op aarde.
In de totale chaos die heerste, vluchtte mijn vader samen met andere gevangenen, kampbewakers en burgers de heuvels van Nagasaki in. Onderweg zag hij een gewonde Japanse vrouw liggen, kreupel en onder de brandwonden. Hij nam haar op zijn rug, en zette zo zijn vlucht voort. Drie dagen en nachten brandde Nagasaki. Niet lang daarna gaf Japan zich over en werd mijn vader bevrijd door de Amerikanen. Hij kreeg voor het eerst weer normaal voedsel, schone kleren, chocolade en sigaretten.

De hereniging met familie 1945/1946
Mijn vader werd door de Amerikanen, met een tussenstop in Manilla, gerepatrieerd naar Nederlands-Indië en niet veel later herenigd met zijn familie. Wonder boven wonder hebben alle gezinsleden, die verspreid over Indonesië in interneringskampen gevangen zaten, de oorlog overleefd. Na de bevrijding werden zij allen vanuit Semarang naar Singapore overgebracht om op krachten te komen. Daar hebben zij mijn opa teruggevonden die vanuit Birma overgebracht was. Daarna verhuisde het hele gezin naar Batavia, waar niet lang erna de politionele acties begonnen.

Nog steeds oorlog: de Bersiaptijd en politionele acties
Tijdens die politionele acties 1947 – 1949 is mijn vader een jaar lang chauffeur geweest van de beruchte kapitein Raymond Westerling in de regio Zuid-Celebes (Sulawesi). Deze nam het niet zo nauw met de regels rond het oorlogsrecht en na de zoveelste executie van vaak onschuldige Indonesiërs, heeft mijn vader overplaatsing aangevraagd naar een eenheid in Batavia.

Repatriëring naar Nederland
Na al deze ellende te hebben meegemaakt, besloot mijn opa vanwege de dreigende situatie in Indonesië met het gehele gezin te verhuizen naar Den Haag. Hier werden ze per twee gezinsleden ondergebracht in gastgezinnen. Niet de meest ideale situatie, maar er was op dat moment geen andere oplossing. Na een jaar en op schriftelijk verzoek van mijn opa aan Prins Bernhard, kreeg het gezin een huis toegewezen in Nijmegen in de Dr. Jan Berendsstraat. Mijn vader was ervoor als KNIL-militair eerst ondergebracht bij de Marine in Vlissingen en daarna gestationeerd bij de staf in Den Haag. Daar ontmoette hij mijn moeder, die uit het kleine dorpje s’Heer Arendskerke in Zeeland kwam. Ze maakten er in februari 1953 ook nog eens de watersnoodramp mee.
Toen mijn vader in Nijmegen een baan aangeboden kreeg op de LIMOS-kazerne als onderofficier bij de dienst Welzijnszorg, verhuisde het gehele gezin met Zeeuwse opa en oma naar de binnenstad van Nijmegen naar een woning in het centrum op de hoek Bloemerstraat- Piersonstraat. Daar begon de vader van mijn moeder een banketbakkerij met lunchroom en cafetaria waar het hele gezin in meewerkte. Daar ben ik geboren als vierde kind van het gezin. Toen het vijfde kind op komst was, verhuisden mijn ouders naar een groter pand in de Sint Annastraat.

Gevolgen van de oorlogservaringen
De gevangenschap en het vallen van de atoombom hadden een diepe impact op het leven van mijn vader. Als kleine jongen heb je weinig weet van de trauma’s die je vader bleek te hebben. Maar vanaf mijn zestiende zag ik steeds meer tekenen. Zo had hij ’s nachts vaak dromen of nachtmerries en werd hij badend in het zweet en soms gillend wakker. Ik heb een enorme waardering voor mijn moeder omdat zij hem altijd weer tot bedaren wist te brengen. Dan ging ze met mijn vader naar buiten, liep dan net zo lang met hem in het holst van de nacht, tot hij weer rustig werd. Vervolgens ging mijn moeder het bed verschonen, zette een kopje rustgevende thee voor hem en kon hij in een schoon bed verder slapen, totdat hij weer om 6 uur opstond om voor zijn vijf kinderen het ontbijt te maken. Daarna pakte hij meteen de fiets  om naar zijn werk te gaan.

Na lange tijd zwijgen, het verhaal
Zoals typerend is voor de meeste mensen die de oorlog hebben meegemaakt en overleefd, praatte ook mijn vader niet graag over zijn verleden. Mondjesmaat vertelde hij er wel over, maar dat ging vaak met horten en stoten.’ Niet alleen psychisch liet de aanwezigheid in Nagasaki diepe sporen achter, ook fysiek gezien had hij grote problemen. De blootstelling aan de straling van de bom zorgde al op vrij jonge leeftijd voor kanker. Eerst huidkanker en later kanker in zijn nier. Ondanks al die tegenslagen heeft mijn vader de respectabele leeftijd van 90 jaar bereikt.
Pas op hoge leeftijd begon mijn vader steeds meer te vertellen over de zwartste periode in zijn leven. Dat had deels te maken met het feit dat ik druk in de weer ben geweest om mijn vader ook door de Japanse Hoge Raad te laten erkennen als ‘hibakusha’, een erkend slachtoffer van de atoombom. Na jaren van correspondentie met Japan, Japanse Ambassade en de gemeente Nagasaki, wist ik dit een jaar voor zijn dood nog voor elkaar te krijgen. Die erkenning vond hij erg belangrijk. Het zorgde voor een stukje berusting. Het ging hem niet om de Healthcare Allowance die hij van Japan zou ontvangen, maar om de symboliek die ervan uitging. Dit was voor mijn vader de reden om de Japanners te vergeven voor het leed dat hem is aangedaan. Maar ook de Amerikanen voor het gooien van de atoombom.

Vlak voor zijn dood, en na de erkenning door Japan, kwam de Japanse filmmaakster Shizu Azuma bij mijn vader om zijn verhaal te documenteren. Tijdens dat interview, waarin mijn vader helaas al aan het dementeren was, kon hij zich één Japanse zin nog goed voor de geest halen: “Ik hou van jou”. Dit was ook de reden om zijn boodschap van vergeving over te brengen naar Japan tijdens de officiële 70e herdenking op 9 augustus 2015. Helaas kon hij zijn laatste grote wens niet meer in vervulling laten gaan om nog één keer terug te keren naar Nagasaki. Hij overleed hij op 15 november 2012. Mijn vrouw Lies en ik hebben uit zijn naam deze boodschap overgebracht.

70e herdenking Atoombom Nagasaki 9 augustus 2015.
Op uitnodiging van Japan, zijn mijn vrouw en ik bij de 70e herdenking geweest op 9 augustus 2015. Ik ging er met een dubbel gevoel en een rugzak vol gedachten en emoties naar toe. Echter, wij kwamen wij in een warm bad en werden allerhartelijkst ontvangen door de organisatie en NHK television. Met een tolk en een gids, werden wij naar diverse bijeenkomsten gebracht, alwaar ik de speech van mijn vader mocht voordragen. Soms liepen de emoties hoog op van herkenbaarheid. In het Atoombom museum werd de Testimony van mijn vader opgetekend in het archief. Wij werden naar de plekken gebracht waar mijn vader zijn voetsporen nagelaten heeft, zoals bij het kamp en de Mitsubishi scheepswerf. Tijdens de officiële ceremonie in het PeacePark kregen wij een prominente plaats en konden wij van dichtbij alles meemaken. Om 2 minuten over 11 in de ochtend, het tijdstip dat de bom viel, luidde de klokken en werden honderden witte duiven los gelaten. Premier Abe en Burgemeester Tau van Nagasaki hielen een indrukwekkende toespraak. Na de ceremonie werden wij naar het centraal station van Nagasaki gebracht, waar een muziekband en koor van zo’n 20 personen voor ons het lied Imagine van John Lennon ten gehore werd gebracht. Een kippenvelmoment….

Japan en de Japanners hebben we in ons hart gesloten en hebben vrienden voor het leven gemaakt. Mijn rugzak is leeg en mijn vooroordelen verdwenen.

#imaginepeacenow
Ik vind het persoonlijk erg belangrijk dat er veel aandacht is en blijft voor alle slachtoffers van de atoombom en de oorlog in het algemeen. Ik heb daarvoor een website opgericht, Imaginepeacenow en een blog bijgehouden. ‘Imagine’ van John Lennon was het lijflied van mijn vader.

2019 Project ‘HAN Imagine’ van de Hogeschool Arnhem Nijmegen
Samen met mijn collega Annika Vos van de Hoge School van Arnhem en Nijmegen, hebben wij het project ‘Han Imagine’ opgericht, waarin wij de Global Goals van de United Nations zijn gaan incorporeren in het onderwijs. Deze Global Goals hebben als doel om in 2030 een betere en vreedzamere wereld te creëren. Dit is ook ons doel.

Project Nagasaki 2020
Ook heb ik, samen met mijn vrouw, een groep nabestaanden en de laatst overlevende van de Atoombom hier in Nederland, Dick Buchel van Steenbergen, het Comite Project Nagasaki 2020 opgericht om een monument te realiseren voor de krijgsgevangenen van Kamp Fukuoka 14. Dick is helaas op 10 juli jl. overleden. Dit monument moet de herinnering in leven houden.
Want, zoals mijn vader al zei:

“dit mag nooit meer gebeuren……”

 

Nabestaanden gezocht 
Kent u mensen die familie zijn van voormalige krijgsgevangenen in Nagasaki, kamp Fukuoka 14B, dan verneemt het Comite Project Nagasaki 2020 graag informatie om hen te benaderen in het kader van de oprichting van het monument.
Contactgegevens:
https://www.whydonate.nl/fundraising/monument-pow-kamp-fukuoka-14/nl
Aanmelden via e-mailadres: mailto:rolida@telfort.nl
Facebookpagina: https://www.facebook.com/Fukuoka14B/posts

---

Informatie op internet
Artikel Lotte Martini in De Gelderlander van 16 juli 2019: Blijvende herinnering aan kamp 14 in Japan.  Interview met Rob Schouten.
Radio interview met Rob Schouten 5 augustus 2015: Horssenaar pleit voor vrede en vergeving, 70 jaar na de bom op Nagasaki.
Nieuws uit Nijmegen, 15 augustus 2019: Slachtoffers Nederlands-Indië herdacht in stadhuis.
Verslag van de Indië-herdenking 14 augustus 2019: Blog van Wil Gipman met regionaal nieuws https://whmgipman.wordpress.com/2019/08/13/14-augustus-2019-indie-herdenking-in-het-stadhuis-van-nijmegen/
Nieuwsitem Omroep Gelderland 14 augustus 2019: Indië Herdenking: Horssense zoon overlevende atoombom Nagasaki brengt vredesboodschap.