Will de Bruijn-Janssen

Inleiding
“I´m in control now”. Deze woorden zijn te lezen op een paneel in het TBRC, het Thailand Birma Railway Centre in Kanchanaburi Thailand. Ze werden uitgesproken door K.A. Warmenhoven in de eerste dagen na de capitulatie van Japan in augustus 1945 en hij nam daarmee de spoorweg over van de Japanners, de spoorweg die later bekend zou worden als de Birma spoorweg. Dit stukje geschiedenis van de spoorweg is tot nu toe vrijwel onbekend gebleven. Wie was Karel Warmenhoven en wat gebeurde er na de capitulatie?

Karel Warmenhoven werd geboren in Alblasserdam op 16 maart 1896 en studeerde in 1918 af aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Omdat hij eigenlijk niet in militaire dienst wilde, solliciteerde hij in juni 1922 bij de Semarang-Joanna en Semarang-Cheribon Stoomtrammaatschappijen in Semarang in het toenmalige Nederlands-Indië. Hij werd aangenomen en in november 1923 vertrok hij met zijn echtgenote naar Batavia en van daaruit naar Semarang. Hij heeft met zijn gezin ook nog gewoond in Tegal en Bandoeng (Java).

In juni 1940 werd hij opgeroepen om in “werkelijke dienst” te komen. Omdat hij onmisbaar was in zijn baan werd hij lid van de Stadswacht in Semarang. Dat hield in dat hij zes dagen per week burger was en één dag per week militair in de rang van 1e luitenant. De Stadswacht had als taak de orde te bewaren en de burgers te beschermen tegen rampokkers (rovers).

Na de capitulatie van het KNIL op 8 maart 1942 werd hij, omdat hij militair was, als krijgsgevangene geïnterneerd. Net zoals veel andere Nederlanders is Karel Warmenhoven terecht gekomen in de Changi-gevangenis in Singapore. Van daaruit is hij, waarschijnlijk begin 1943, overgebracht naar Ban Pong in Thailand, een reis van vier of vijf dagen in een goederenwagon. Hij is door de Japanners tewerk gesteld aan de Thaise kant van de spoorlijn. In welke kampen hij heeft gezeten heb ik (nog) niet kunnen achterhalen.

Op 16 augustus 1945 bevond Karel Warmenhoven zich in het kamp Kanchanaburi. De Japanners hadden gecapituleerd, maar de geallieerde troepen waren nog niet gearriveerd. Aan de spoorlijn werkten nog steeds onderhoudsploegen met enkele honderden krijgsgevangen en ongeveer 22.000 koelies, ook wel bekend als romusha. De treinmachinisten en administratief personeel, voornamelijk Javanen en Maleisiërs die een aparte status hadden en goed werden behandeld en betaald door de Japanners, wilden gaan staken om hun steun te betuigen aan de geallieerden. De koelies, die heel slecht waren behandeld, de schatting is dat er ongeveer 177.900 tewerk zijn gesteld, van wie er mogelijk 85.425 (48%) zijn omgekomen, zouden naar huis in Maleisië, Birma of elders terugwillen en de jungle in trekken.1) In heel veel gevallen overleefden ze dat niet. Warmenhoven wilde de spoorweg van de Japanners overnemen om vernieling en desintegratie te voorkomen. Na enige aarzeling gaf de Britse gezaghebber commander Alexander (Royal Navy) hem toestemming om naar de Japanse commandant te gaan. Warmenhoven is naar het Japanse spoorweghoofdkantoor gegaan en sprak daar de gedenkwaardige woorden “I´m in control now”. De Japanners gaven hun volledige medewerking, in eerste instantie tot verbazing van Warmenhoven. Later, zo schrijft hij in zijn rapport, kwam hij tot de overtuiging dat ze op de hoogte moeten zijn geweest van zijn plannen. Waarschijnlijk waren ze geïnformeerd door Javaanse machinisten die Warmenhoven kenden uit zijn spoorwegtijd. De machinisten waren op de hoogte van de plannen omdat hun in de voorafgaande dagen gevraagd was een verklaring te tekenen dat ze bereid waren onder Warmenhoven te werken.

 Op 9 september 1945 is Warmenhoven door de commandant van de Britse troepen benoemd tot commandant van de spoorweg én de daar aanwezige troepen. De treinen zijn blijven rijden waarbij de rollen werden omgedraaid en de Japanners als werkkrachten werden ingezet. Oorspronkelijk was de algemene regel dat de Japanners geen krijgsgevangenen waren maar Surrendered Personnel (SP-ers), personeel dat zich had overgegeven en als zodanig kregen ze geen behandeling volgens het (derde) Verdrag van Genéve. Warmenhoven had echter de praktische opvatting dat de medewerking van het Japanse personeel nodig was en dat een houding van wraak nergens toe zou leiden. Bovendien vond hij de opvatting dat “de Japanners zouden moeten worden behandeld zoals zij ons behandelden” principieel onjuist” niet alleen omdat het in strijd is met onze Christelijke normen maar ook omdat het de Japanners het idee geeft dat hun manier de normale manier is omdat wij hetzelfde doen”.

Karel Warmenhoven werd benoemd tot arbiter over eigendomsclaims op de spoorweg en adviseur van de regeringen over te betalen compensaties aan landen waar de Japanners het materiaal voor de spoorweg hadden gehaald: Maleisië, Birma en Nederlands-Indië. In de twee jaren dat Warmenhoven het commando had over de spoorwegen heeft hij een aanzienlijke hoeveelheid informatie verzameld over alle aspecten van de spoorweg. Deze informatie heeft hij vastgelegd in een omvangrijk en gedetailleerd rapport voor de Britse Ambassade in Bangkok. De Nederlandse zaakgelastigde en de Amerikaanse ambassadeur ontvingen een kopie. Hij heeft zijn persoonlijke gevoelens over de Japanners aan de kant kunnen zetten en een objectief en zakelijk rapport geschreven. Opmerkelijk, zo kort na het einde van de oorlog. Als spoorwegman was hij onder de indruk van de aanleg en organisatie van de spoorweg, maar ook beschrijft hij, heel zakelijk, dat mensenlevens bij de Japanners niet telden, over de wreedheid en onverschilligheid tegenover krijgsgevangenen maar ook hun eigen landgenoten die buiten hun organisatorische kring vielen.

Het rapport is opgeborgen in de archieven in Londen waar het in februari 1999 bij toeval werd ontdekt door Rod Beattie, oprichter van het TBRC toen hij op zoek was naar andere documenten over de spoorweg. Rod Beattie noemt het rapport “one of the most significant written about the railway”. De Japanse rapporten over de spoorlijn zijn vrijwel allemaal vernietigd voordat de geallieerden kwamen.

In 1947 is de spoorweg verkocht aan Thailand. De periode van de overdracht en alle problemen die dat met zich meebracht zijn allemaal beschreven in het rapport. Hij eindigt zijn rapport met het verhaal van de Thaise minister die met zijn gevolg de nieuwe aanwinst wilde zien en met een trolley bij een kapotte brug in een ravijn stortte. Hij kwam daarbij om het leven en de laatste zin van het rapport luidt: “The future policy may certainly be influenced by this sensational accident in which the line again justified its name: Railway of Death.”

Karel Warmenhoven is teruggegaan naar Batavia en koos ervoor om in militaire dienst te werken, in de rang van luitenant-kolonel bij Coördinatie Militair Vervoer, waarvan hij vanaf 20 mei 1949 directeur was. Hij was in deze moeilijke periode ook betrokken bij de repatriëring van Nederlanders. In augustus werd Karel Warmenhoven tijdelijk reserve-kolonel K.D.V. (Kort Dienst Verband) en met ingang van 26 oktober 1949 werd hij bevorderd tot kolonel. Hij heeft zijn kort dienstverband vanwege een reorganisatie niet helemaal uitgediend. Met ingang van 25 juli 1950 om 24.00 uur is hij gedemobiliseerd. Op 11 februari is hij met zijn tweede echtgenote met de m.s. “Radja” naar Nederland vertrokken. Zijn eerste echtgenote was overleden op 11 mei 1945 in het interneringskamp Lampersari-Lompok in Semarang.

Karel Warmenhoven is overleden op 17 augustus 1974 in Rijswijk.

Thailand Birma Railway Centre in Kanchanaburi Thailand (TBRC): paneel gewijd aan Karel Warmenhoven
Foto: Gerard de Bruijn en Will de Bruijn-Janssen. Met dank aan Terry Manttan, directeur van het TBRC

Naschrift
In 2008 was ik in het museum in Thailand en zag het paneel over Warmenhoven. Terug in Nederland ben ik op zoek gegaan naar informatie over Warmenhoven maar dit stukje geschiedenis bleek in nevelen gehuld. Uiteindelijk ben ik in contact gekomen met een nicht van Warmenhoven en hebben we van het TBRC een kopie van het rapport gekregen. Ik heb het rapport vertaald in het Nederlands en ben diep onder de indruk geraakt van alle informatie die daarin is vastgelegd. Ik vind het onbegrijpelijk dat het in de archieven is verdwenen en onbekend is gebleven, zowel in Nederland als in Groot Brittannië. Mijn doel is om dit rapport bekendheid te geven. De vertaling zal in de vorm van een boek ter beschikking komen, als het zover is zult u het op deze website kunnen lezen.

Noten
1) Rod Beattie, The death railway. A brief history.

Bronnen
Lt. Col. K.A. Warmenhoven, Report on the Siam-Burma Railway. July 1947. Karel Adrianus Warmenhoven door Margriet Warmenhoven.

Informatie op het internet 
Stichting Herdenking Birma-Siam Spoorweg en Pakan Baroe Spoorweg(SHBSS)
The Thailand-Burma Railway Centre
http://www.japansekrijgsgevangenkampen.nl/
www.indischherinneringscentrum.nl
www.indischekamparchieven.nl
www.indieinoorlog.nl

Literatuur
Rod Beattie, The death railway. A brief history, Bangkok 2006.
H.L Leffelaar en E. van Witsen, Werkers aan de Burmaspoorweg. Iedere twee dwarsliggers een mensenleven, 414 kilometer en 200.000 doden, Franeker 1982, p. 333.
Julie Summers, The Colonel of Tamarkan. Philip Toosey and the Bridge on the River Kwai, Uitgever Simon & Schuster 2005.