Woord vooraf
De geschiedbeoefening over Indische Nederlanders vindt voornamelijk plaats dáár waar de meesten van hen wonen: in Nederland en Noord-Amerika. Er zijn mensen die dat in het perspectief van een Indische diaspora plaatsen. We mogen gelukkig constateren dat in de laatste 25 jaar de productie van geschiedenisboeken, documentaires en films over de geschiedenis van Indische Nederlanders flink is gegroeid.
De aandacht voor Indo’s die er niet in zijn geslaagd te repatriëren of gekozen hebben in Indonesië te blijven, is echter achtergebleven. De banden met Nederland zijn altijd gebleven, niet altijd via familie of vrienden maar ook mentaal. Indo’s zijn zich Nederlander blijven voelen. IndischHistorisch.nl zal met een aantal artikels deze “achtergebleven” Indischen en hun levensverhalen uit de vergetelhoek proberen te halen.

Indo in Indonesië 3. Josefien Hartmann en Jetty Hersmini

Humphrey de la Croix

In deze aflevering aandacht voor mevrouw Josefien Hartmann en Anunziata Jetty Hersmini. Beiden Indo maar ook Indonesisch. In de vorige aflevering met Yan Ferdinandus kwam de vraag al naar voren wie Indo’s zoal zijn. Zijn alle nakomelingen uit een gemengd Europese en inheems Indonesische relatie oneindig lid van de “Indo-familie”? De tweehoofdrolspeelsters in deze derde aflevering van Indo in Indonesië zijn Indisch, maar feitelijk al van jongsaf aan Indonesisch georiënteerd door met name hun huwelijk met een Indonesische man. Ze zijn geen spijtoptanten of Indo’s die niet in staat zijn geweest Indonesië te verlaten. Ze zijn voorbeelden van in Indonesië geïntegreerde Indo’s en misschien zelfs geassimileerdtot Indonesiërs.

Josefien Hartmann

Zij werd geboren in 1920 in Pati in de regio Semarang. Haar vader was Anton Frans Hartmann en was van Duitse afkomst, een Indo-Jerman zoals ze zegt. Hij werkte vanaf 1923 bij het postwezen in Watampone in het Zuidwesten van toenmalig Celebes. Mevrouw Hartmann’s moeder was een Midden-Javaanse afkomstig uit Delanggu dat dicht bij Klaten ligt. Josefien Hartmann zat in Menado op de lagere school nadat haar ouders daarheen waren verhuisd. Ze trouwde later met de Javaan Duhri Abdullah uit Djokjakarta. Hij was werkzaam als kepala stasiun (stationschef) bij de spoorwegen. In 1945 werd hun eerste zoon geboren. In totaal zouden ze negen kinderen krijgen. Mevrouw Hartmann was van huis uit katholiek maar moest vanaf dat ze getrouwd was Moslim worden.
Van de Japanse tijd herinnert ze zich goed dat haar opa werd geïnterneerd. In die tijd woonde ze al in Soerabaja, vanaf 1950 in de Jalan Dinoyo. Verhuizingen volgden later naar Bangil en Blitar. Dat was midden in de tijd van de Indonesische vrijheidsstrijd 1945-1950. Vanaf de soevereiniteitsoverdracht werden mevrouw en haar man vanzelf warga negara.
Mevrouw is wel eens in Nederland geweest. In 1975 ging ze er op vakantie. Haar ouders en opa en oma Hartmann waren in de jaren vijftig gerepatrieerd. Haar grootouders woonden tot hun overlijden in hun woonplaats Dordrecht. De broers van mevrouw Hartmann zijn in Nederlands-Indië KNIL’ ers geweest en zijn later naar de Koninklijke Landmacht overgestapt.
Mevrouw Hartmann vindt Nederland geen leuk land. Ze is er geweest omdat ze haar ouders vanaf 1955 niet meer had gezien. Haar ouders lieten haar toen kiezen: meegaan met hen of bij haar kinderen blijven in Indonesië. Ze koos voor het laatste en heeft daar nooit spijt van gehad, ook al betekende het een afscheid van haar ouders. Nederland is voor haar niet het vaderland, maar ze is zich bewust van de “bloedband” en haar Indo-afkomst. Ze is ook vooral aan Indonesische en heeft het Indo-schap niet bewust doorgegeven aan haar kinderen. Net zoals de gerepatrieerde Indo-kinderen destijds Nederlands werden opgevoed en geen Maleis leerden, zijn de kinderen van mevrouw Hartmann Indonesisch grootgebracht en spreken zij geen Nederlands, behoudens enkele losse woorden en begrippen.

Anunziata Jetty Hersmini

Jeugdperiode
Mevrouw Hersmini heeft in haar familie adellijke sporen via haar grootvader baron Von Schenck. Hij was al overleden toen haar moeder nog een kind was, dus al lang geleden. Haar moeder groeide op bij de zusters Franciscanessen en doorliep de nijverheidsschool, de verre voorloper van de latere huishoudschool, nu opgegaan in het VMBO.
De volledige meisjesnaam van mevrouw Hersmini luidt Anunziata Jety Hersmini Soeriodirdjo. Haar vader was afkomstig van West-Java, een Soendanees. Haar grootmoeder kwam van Situbondo in Oost-Java. Moeders naam was Maria Paulina Prawirodisastro en zij was eigenlijk een pleegmoeder.
Haar grootvader baron Von Schenck was arts in het KNIL en was gelegerd in Magelang in Midden-Java. Een pangeran (prins) van het Midden-Javaanse vorstenhuis Pakoe Alam zou hem gevraagd hebben zijn arts te worden. Een nicht van deze prins zou gaan trouwen met opa Von Schenck.

Mevrouw Hersmini in haar woning in Surabaya
Foto: H. de la Croix, 2012

Mevrouw Hersmini is op 30 juni 1932 geboren in Pamekasan op het eiland Madura. Haar vader was daar als landbouwconsulent gedetacheerd nadat hij in Buitenzorg de landbouwschool had doorlopen. Later zou hij terecht komen in het Binnenlands Bestuur als patih, een functie die stond tussen regent (lokale adellijk hoofd van een regentschap of kabupati) en wedono (districtshoofd). Mevrouw Hersmini zegt dat haar moeder als kind van een raden ajoe van Pakoe Alam en grootvader Von Schenck een Indisch kind was. Daarom is ze zelf ook Indisch.
Mevrouw ging na de lagere school naar de Christelijke MULO in Pamekasan in de wijk Partèker, direct ten westen van het centrum van de stad. Ze herinnert zich nog dat de heer Peek directeur van de school was. Na de MULO was ze graag gaan studeren, maar is toch gaan werken. Reden dat ze geen studie is begonnen, kwam doordat het gezin vanuit uit Menado komend net te laat was waardoor ze niet op dat moment nog op een nieuwe opleiding kon worden toegelaten. Haar eerste baan was bij de telefoondienst als telefoniste. Na twintig maanden is ze overgestapt naar de Colibri-fabrieken NV, onderdeel van de cosmeticatak van Unilever. Daar heeft ze als secretaresse van 1950 tot 1980 gewerkt op de centrale administratie. Mevrouw Hersmini wilde graag eerder ophouden met werken om een wens in vervulling te laten gaan, namelijk reizen maken. Ze is dat ook gaan doen met een vriendin, mevrouw Affeling, en hebben acht maanden rondgereisd in Australië.

Japanse tijd
In die periode woonde het gezin in Kotamobagu, Noord-Celebes. Tijdens de bezettingsjaren leerde ze Japans op school. Na de oorlog begon ze in 1946 op de zogeheten herstel-MULO bij de zusters. In december 1947 volgde verhuizing naar Soerabaja, waar het niet meer zo gevaarlijk was als in het najaar van 1945.
In 1950 na de soevereiniteitsoverdracht zag ze veel mensen vertrekken naar Nederland. Het gezin waartoe mevrouw Hersmini behoorde, was via haar vader Indonesisch. Dus het betrof hier geen Indisch gezin. Er is dan ook geen sprake van in Indonesië achtergebeleven Indische Nederlanders. Mevrouw Hersmini is een Indonesische met een Indische moeder die vanaf haar huwelijk eigenlijk Indonesische was. Zo zag ze er ook uit in haar sarong en kebaja. Wél zijn ze allen Nederlandstalig opgeleid en mevrouw spreekt gewoon goed Nederlands, wel met de nodige archaïsch woorden en zinswendingen zoals de meeste Indischen in Indonesië het spreken.

Privéleven
Mevrouw Hersmini is in 1952 getrouwd met een vriend van een van haar broers. Zijn naam is Gustaaf Willem Pa’at, een Menadonees. Hij is werkzaam geweest bij de politie. In 1953 is hun eerste kind geboren. Haar schoonvader was een kleine zelfstandige die voor de koffie- en rubberonderneming Glenmore in Kalibaru veel opdrachten uitvoerde. Mevrouw Hersmini is sinds 1973 weduwe.
Mevrouw vertelt over haar leven als twintiger toen ze nog geen gezin had. Ze hield van uitgaan en dansen. Ook heeft ze enkele rollen gespeeld in een vijftal films die zich vooral in en rond Soerabaja afspeelden. Dat deed ze voor de Wong Studio, gelegen nabij de toenmalige Jaarmarkt.
Ze geniet nu van haar pensioen maar is ook sociaal actief in o.a. de Rooms-Katholieke vrouwenvereniging Wanita Katolik. Als bestuurssecretaris moet ze daarvoor af en toe naar het buitenland, meestal Australië.
Wat betreft de binding met Nederland heeft ze een nicht in Vught wonen en een ex-schoonzus in Den Helder. Daarnaast zijn er verspreid over Nederland familieleden in Nederland.

Mevrouw Hersmini is een echte Indische die een goed bestaan wist op te bouwen in Indonesië. Ze heeft zoals vele andere Indischen moeilijke perioden gehad maar die zijn niet onoverkomelijk gebleken.
Gevraagd naar wat ze zich voelt, antwoordt ze zichzelf als een Javaanse (orang jawa) te beschouwen en met een Indonesisch paspoort maar ook bewust van haar Europese wortels.

Meer informatie
Internet
Stichting HALIN (Hulp aan landgenoten in Indonesië)
Stichting Help de Indischen in Indonesië
Stichting Tileng
Surabaya Heritage Society
Surabaya Memory (project van Petra Universiteit)

Literatuur
Vilan van de Loo, Familie gebleven. Hulp aan landgenoten in Indonesië, Edam 2009.